De overheid verbiedt drugs, maar niet de echte oorzaken van het gebruik
De overheid zegt ons te willen beschermen. Beschermen tegen de gevaren van drugs, tegen verslaving, tegen schade aan lichaam en geest. Het klinkt nobel. Maar wie beter kijkt, ziet dat dit beleid selectief en paradoxaal is. Want terwijl drugsgebruik verboden blijft “om gezondheidsredenen”, blijven andere vormen van zelfdestructie volledig legaal, en soms zelfs aangemoedigd.
We leven in een samenleving waarin steeds meer van ons wordt gevraagd. Jongeren worden opgejaagd door prestatiedruk, sociale verwachtingen en een toekomst die onzekerder is dan ooit. Volwassenen ploeteren onder werkstress, financiële zorgen en een voortdurende drang om productief te zijn. Dat velen verlangen naar een manier om hun hoofd even uit te zetten, is allesbehalve vreemd. In zo’n context is het gebruik van middelen, of dat nu alcohol, tabak of drugs zijn, vaak geen “vrije keuze”, maar een reactie op de druk die de maatschappij uitoefent.
Toch wijst de overheid met de vinger naar drugs. Cannabis, xtc, cocaïne en andere middelen worden verboden en zwaar bestraft, met als argument dat ze schadelijk zijn voor onze gezondheid. Maar waarom geldt datzelfde argument niet voor alcohol, dat jaarlijks duizenden slachtoffers maakt? Waarom wordt tabak, ondanks zijn dodelijke reputatie, slechts ontmoedigd maar niet verboden? En waarom zijn werkstress, burn-outs en financiële problemen, allemaal bewezen risicofactoren voor vroegtijdige sterfte, geen prioriteit in dit “beschermingsbeleid”?
Het antwoord is ongemakkelijk. De grens tussen wat legaal en illegaal is, lijkt niet te worden bepaald door gezondheid, maar door economische belangen en culturele gewoontes. Alcohol en tabak zijn historisch ingebed, leveren belastinggeld op en zijn sociaal geaccepteerd. Hard werken, zelfs tot je erbij neervalt, wordt gezien als een deugd die de economie draaiende houdt. Drugs daarentegen zijn tot zondebok gemaakt: hét symbool van ontsporing en zelfdestructie, terwijl de echte oorzaken van die destructie vaak dieper liggen in ons systeem van prestatiedwang en ongelijkheid.
Het verbod op drugs maskeert zo een bredere waarheid: de overheid kiest ervoor om symptomen te bestrijden, maar laat de oorzaken ongemoeid. Zolang stress, prestatiedruk en armoede structureel blijven bestaan, zal de behoefte om te vluchten, of dat nu met alcohol, drugs of andere verdovingen gebeurt, ook blijven bestaan.
In Nederland is er recent goed gedocumenteerd hoe sterfgevallen zich verhouden tussen roken, alcohol, drugs en werk (werk gerelateerde sterfte). Hieronder een vergelijking:
Aantal sterfgevallen per jaar (Nederland)
Roken
19.420 mensen overleden in 2023 aan ziekten veroorzaakt door roken; daarnaast 1.050 aan meeroken.
Werk /werk gerelateerde sterfte
Ongeveer 4.100 mensen in 2023. Dit is inclusief zowel werkzame beroepsbevolking als gepensioneerden, en betreft overlijdens door werkgebonden aandoeningen (zoals kanker, hart- en vaatziekten, aandoeningen van de luchtwegen) veroorzaakt door arbeidsfactoren.
Alcohol
2.720 sterfgevallen in 2023 vanwege alcoholgebruik (zowel directe als indirecte oorzaken meegerekend) volgens het RIVM.
Drugs
In 2023 overleden naar schatting 338 mensen van 15 jaar en ouder door het gebruik van drugs (directe sterfte).
Conclusie: Welke oorzaak leidt tot de meeste sterfgevallen?
Op basis van de Nederlandse data:
1. Roken leidt tot veruit de meeste sterfgevallen van de vier genoemd oorzaken.
2. Werk gerelateerde sterfte (4.100), maar dit ligt ver onder de sterfte als gevolg van roken.
3. Alcohol staat op de derde plaats, met 2.720 sterfgevallen.
4. Drugs veroorzaken relatief weinig doden in vergelijking met de andere drie (338).
Belangrijke data over ziektes/ziektelast
Roken/tabak
Ongeveer 672.000 mensen in NL hebben een chronische ziekte als gevolg van roken (COPD, kanker, hart- en vaatziekten). Roken is goed voor 7,6% van de totale ziektelast in Nederland.
Werk/werk gerelateerde ziekten
Werk gebonden risico’s zorgen voor ongeveer 4,6% van de totale ziektelast in Nederland. Jaarlijks zijn er duizenden meldingen van beroepsziekten (psychisch en lichamelijke klachten) en veel verzuim.
Alcohol
Alcoholgebruik draagt minder fors bij: in de VTV-2018 werd alcohol overmatig gebruik verantwoordelijk geacht voor 1,5% van de totale ziektelast. Het verhoogt de kans op vooral leverziekten, bepaalde vormen van kanker, hart- en vaatziekten, beroertes.
Drugs
Minder duidelijke cijfers voor chronische ziekten veroorzaakt door drugs (illegale middelen). Drugsgebruik kan leiden tot overdose, infectieziekten, schade aan organen, etc., maar de totale ziektelast is veel kleiner dan van roken of werk gerelateerde ziekten. Er is wel toenemende druk op verslavingszorg: alcohol en cannabis meest voorkomend.
Conclusie
Roken is de grootste veroorzaker van ziekte in Nederland van de vier: het veroorzaakt veruit de meeste chronische aandoeningen, en draagt aanzienlijk bij aan de ziektelast.
Daarna komt werk/beroepsziekten, vooral door lichamelijke belasting, blootstelling aan schadelijke stoffen en psychische arbeidsbelasting.
Alcohol draagt ook bij, maar op veel kleinere schaal.
Drugs veroorzaken relatief weinig ziektes in vergelijking, vooral als je de totale populatie bekijkt.
Wie écht mensen wil beschermen, zou dus niet alleen moeten kijken naar wat er in hun glas of sigarettenpapier zit, maar naar de wereld waarin zij leven. Misschien moet de overheid minder energie steken in het straffen van gebruikers, en meer in het creëren van een samenleving waarin mensen überhaupt minder de behoefte voelen om er even tussenuit te vluchten.