Een basisinkomen betekend geen controle meer.
Waarom weigert de Nederlandse politiek een basisinkomen te geven waarmee iedereen fatsoenlijk kan leven? In een land als Nederland, één van de rijkste landen ter wereld, zou je verwachten dat iedereen ten minste kan rekenen op een fatsoenlijk bestaansminimum. Een veilige woning, genoeg geld voor eten, kleding, zorg, en deelname aan de samenleving. Toch leven honderdduizenden mensen in armoede, zitten diep in de schulden of leven voortdurend in onzekerheid. Terwijl het idee van een basisinkomen, een vast, onvoorwaardelijk bedrag voor iedereen, al jaren op tafel ligt, weigert de politiek structureel werk te maken van deze oplossing.
Wat is een basisinkomen?
Een basisinkomen is een gegarandeerd maandelijks bedrag voor iedere volwassene, ongeacht of je werkt, ziek bent, zorgt voor een kind, of even niets doet. Het is genoeg om van te leven, zonder luxe, maar ook zonder armoede. Geen toeslagen, geen eindeloze formulieren, geen controle door ambtenaren. Gewoon bestaanszekerheid, zonder voorwaarden.
Waarom gebeurt het niet?
Het idee is helder. De nood is hoog. Toch houdt de Nederlandse politiek de boot af. Waarom?
1. Wantrouwen in de burger
Politici durven het niet aan om mensen geld te geven zonder verplichtingen. Er heerst een diepgeworteld idee dat mensen ‘lui’ worden als je ze geld geeft zonder dat ze er iets voor hoeven doen. Alsof mensen massaal op de bank gaan zitten zodra ze niet meer hoeven te overleven.
2. Verslaving aan bureaucratie
Nederland heeft een enorm complex sociaal stelsel opgebouwd met toeslagen, bijstand, uitzonderingen en regels. Dat systeem in stand houden kost miljarden per jaar, maar biedt werk aan tienduizenden ambtenaren. Een basisinkomen zou die bureaucratie deels overbodig maken. En dat maakt het politiek ongemakkelijk.
3. Ideologische blindheid
Veel partijen, vooral aan de rechterkant, geloven heilig in de arbeidsverplichting: je moet werken voor je geld.... Punt. Dat sommige mensen geen werk kunnen doen, of dat veel werk simpelweg slecht betaalt, wordt te vaak genegeerd. Wie niet meedoet aan de economie, telt niet echt mee.
4. Angst voor verandering
Een basisinkomen vergt een fundamentele herziening van hoe we samenleving en economie organiseren. Het is niet zomaar een regel erbij, het is een andere manier van denken. En daar is politieke moed voor nodig. Die ontbreekt.
Ondertussen groeit de ongelijkheid
Zolang er geen basisinkomen is, blijven mensen gevangen in een web van tijdelijke baantjes, schulden, toeslagstress en controlemechanismen. De ene groep werkt zich kapot voor een hongerloon, de andere valt tussen wal en schip. En wie echt pech heeft, bijvoorbeeld door ziekte, scheiding of baanverlies, kan zomaar in de armoede terechtkomen.
Een basisinkomen zou dat patroon doorbreken. Het zou mensen lucht geven. Vrijheid. Keuzes. Ruimte om voor kinderen of ouders te zorgen, om te studeren, om iets nieuws te proberen. Niet omdat ze ‘moeten’, maar omdat ze kúnnen.
Het kán wel, als we maar willen
Financieel is een basisinkomen niet onmogelijk. Er verdwijnen dan toeslagen, bijstandsregelingen, belastingkortingen en controlekosten. Veel mensen zouden er iets op vooruitgaan, sommigen iets inleveren. Maar als samenleving wordt het eerlijker, menswaardiger en stabieler.
De echte vraag is dus niet of het kan. De vraag is: waarom durft de Nederlandse politiek niet te kiezen voor een samenleving waarin armoede structureel uitgebannen wordt?
Hoe lang accepteren we nog dat mensen in een rijk land wakker liggen van geld? Hoe lang blijven we doen alsof bestaanszekerheid een luxe is, in plaats van een mensenrecht?
Basisinkomen: betaalbaar en minder zorgen voor iedereen
De vraag klinkt altijd hetzelfde: “Een basisinkomen? Dat kost toch miljarden? Wie gaat dat betalen?” Het lijkt een logische zorg, maar het is een vraag die alleen in stand blijft als we niet kijken naar hoe ons huidige systeem werkt. Het geld is er namelijk al, maar we besteden het verkeerd.
Wat valt er allemaal weg als een basisinkomen wordt ingevoerd?
Ons sociale zekerheidsstelsel bestaat uit een wirwar van regelingen: bijstandsuitkeringen, toeslagen, uitzonderingen, vrijstellingen. Dit komt niet alleen met directe kosten, maar ook met een gigantische bureaucratische machine eromheen:
- Duizenden ambtenaren die alles moeten controleren.
- Administratiekosten die in de miljarden lopen.
- Kantoren, locatie kosten, energierekeningen.
Daarnaast hebben we complexe toeslagen zoals huurtoeslag, zorgtoeslag, kinderopvangtoeslag enzovoort. Stuk voor stuk regelingen die controle, berekeningen en naleving vereisen. Met een basisinkomen valt dat allemaal weg. Eén regeling, één bedrag voor iedereen, geen gevecht meer met formulieren, geen stress over terugvorderingen. Het systeem wordt simpel, efficiënt en vooral menselijk.
Hoeveel is genoeg?
Een basisinkomen is niet bedoeld om luxe te financieren, maar om bestaanszekerheid te garanderen. Het dekt: Wonen (huur of hypotheek op bescheiden niveau), Energie, Internet, Voedsel en andere basisbehoeften.
Wil je een dure auto, exotische vakanties of luxe producten? Dan zul je gewoon moeten werken, zoals nu ook het geval is.
Waar komt het geld vandaan?
De financiering is geen onoverkomelijk probleem. Het geld zit al in ons systeem. Denk aan:
- Afschaffing van toeslagen: huurtoeslag, zorgtoeslag en andere regelingen worden overbodig.
- Minder uitvoeringskosten: honderden miljoenen per jaar verdwijnen nu in administratie en controle.
- Eenvoudige belastinghervorming: iets hogere belasting op extreem vermogen, grote bedrijven en vervuiling.
- Economische stimulans: met meer koopkracht neemt consumptie toe, wat extra belastingopbrengsten oplevert.
Alleen al door de huidige bureaucratische kosten weg te halen, besparen we miljarden. Voeg daar de eliminatie van toeslagen en bijstand aan toe, en het fundament van een basisinkomen is gelegd.
Maar waarom gebeurt het dan niet?
Hier komen we bij een ongemakkelijke waarheid: MACHT. Ons huidige systeem draait niet alleen om geld, maar ook om controle. Het web van regels, verplichtingen en sancties geeft de overheid een instrument om gedrag te sturen. Denk aan:
- Strafkortingen bij kleine misstappen.
- Sancties voor wie niet meewerkt aan sollicitatieplicht.
- Ingewikkelde controles waardoor burgers afhankelijk en onzeker blijven.
Een basisinkomen neemt dat allemaal weg. Het geeft burgers vrijheid en haalt macht weg bij instanties. Voor sommige politieke stromingen is dat een doemscenario: geen dwang meer, geen stok achter de deur, geen afhankelijkheid om beleid door te drukken.
Waarom juist nu wel doen?
Automatisering en digitalisering nemen banen over. Flexwerkers en zzp’ers leven in voortdurende onzekerheid. Een basisinkomen zorgt voor rust, vermindert armoede, en geeft mensen ruimte om keuzes te maken, zonder angst voor financiële ondergang. Het stimuleert creativiteit en ondernemerschap, en maakt ons systeem eerlijker en efficiënter.
Het is geen utopie. Het is een kwestie van moed, van durven loslaten wat niet meer werkt. Het geld is er. De vraag is niet of we het kunnen betalen, maar of we bereid zijn om de controle los te laten en burgers hun vrijheid terug te geven.
Hieronder vind je een concept-opiniestuk waarin wordt beredeneerd en deels berekend hoe een basisinkomen in Nederland gefinancierd zou kunnen worden door bestaande uitgaven (zoals toeslagen, uitkeringen, en bureaucratie) anders in te zetten:
Een basisinkomen is niet onbetaalbaar, het is een kwestie van kiezen
Door de jaren heen is het idee van een basisinkomen regelmatig afgeschreven als utopie: "te duur", "onrealistisch", "demotiverend voor werk". Maar wie de moeite neemt om de rekenmachine erbij te pakken, ontdekt iets opvallends: we geven in Nederland nu al miljarden uit aan een complex stelsel van uitkeringen, toeslagen en bureaucratie – geld dat we ook direct aan mensen zouden kunnen geven, zonder voorwaarden, zonder stigma, en zonder ondoorzichtige formulieren.
Wat kost een leefbaar basisinkomen?
Laten we eerst bepalen wat een leefbaar basisinkomen zou moeten dekken. We houden rekening met de noodzakelijke vaste lasten voor een alleenstaande volwassene:
| Post | Gemiddelde maandlast (2025) |
|---|---|
| Huur (sociale woning) | €700 |
| Energie | €150 |
| Internet/telefoon | €50 |
| Zorgverzekering | €150 |
| Voedsel | €300 |
| Overige vaste lasten (verzekeringen, vervoer, kleding) | €150 |
| Totaal | €1.500 per maand |
Een leefbaar basisinkomen zou dus ongeveer €1.500 per maand, oftewel €18.000 per jaar per volwassene, moeten bedragen.
De kosten: een ruwe schatting
Nederland telt ongeveer 13,5 miljoen volwassenen van 18 jaar en ouder. Als al deze mensen een basisinkomen van €18.000 per jaar ontvangen, kost dat in totaal:
13,5 miljoen × €18.000 = €243 miljard per jaar
Dat klinkt als een gigantisch bedrag. Maar kijk nu eens waar we al geld aan uitgeven.
Wat geven we nu al uit?
1. Bijstandsuitkeringen en WW
Volgens het CBS bedroegen de totale uitgaven aan sociale bijstand (inclusief WW) in 2024 ruim €16 miljard.
2. AOW (algemene ouderdomswet)
In 2024 gaf de overheid ruim €50 miljard uit aan de AOW – die zou met een basisinkomen grotendeels overbodig worden.
3. Toeslagen (huur, zorg, kind, etc.)
Het toeslagenstelsel kostte in 2024 naar schatting ruim €25 miljard, inclusief uitvoeringskosten.
4. UWV, SVB, Belastingdienst Toeslagen, administratie en uitvoering
De uitvoeringskosten van al deze regelingen zijn enorm. Denk aan personeel, kantoorpanden, IT-systemen, controles, handhaving. Conservatieve schatting: €8 - €10 miljard per jaar.
Tussenstand: €16 + €50 + €25 + €10 = €101 miljard
5. Verspreide subsidies, armoederegelingen, gemeentelijke loketten
Nederland kent honderden (semi-)overheidsprogramma’s gericht op inkomenssteun, schuldhulp, energietoeslagen, minimaregelingen. Het is lastig een totaalbedrag te geven, maar met gemak nog eens €10 - 15 miljard.
6. Verliesposten door complexe bureaucratie
Daarnaast verliezen we jaarlijks miljarden aan fouten, terugvorderingen, bezwaren, rechtszaken en menselijk leed...., niet direct boekhoudkundig, maar maatschappelijk wel degelijk relevant.
Totale herallocatiebare middelen: tussen de €110 en €125 miljard
Hoe overbrug je het verschil?
Stel dat je via herverdeling en het schrappen van bestaande uitkeringen/toeslagen €120 miljard vrijmaakt. Je hebt dan nog €123 miljard nodig om het basisinkomen te dekken.
Dit verschil kun je grotendeels overbruggen via:
1. Belastingen op hogere inkomens
Een basisinkomen vervangt niet alleen toeslagen en uitkeringen, maar is ook belastbaar. Mensen met hogere inkomens krijgen het ook, maar betalen het via hogere belastingtarieven grotendeels terug.
2. Afschaffing van heffingskortingen
Deze belastingkortingen (zoals arbeidskorting, algemene heffingskorting) kosten de overheid tientallen miljarden. Ze worden overbodig bij een basisinkomen.
3. Consumptiebelasting (bijv. hogere btw op luxe)
Gerichte verhogingen kunnen de progressiviteit van het stelsel behouden.
4. Besparingen op zorg, armoedebestrijding, en handhaving
Een stabiel basisinkomen kan stress, schulden en ziektekosten verlagen. Minder armoede betekent minder maatschappelijke kosten.
Conclusie: het is een kwestie van politieke moed
Het basisinkomen is geen onbetaalbare droom. Het is een radicale vereenvoudiging van wat we nu al doen, maar dan eerlijker, efficiënter en menswaardiger. De huidige systemen kosten miljarden aan bureaucratie, frustratie en menselijk leed. In plaats van te controleren of iemand recht heeft op hulp, geven we iedereen het vertrouwen om zelf keuzes te maken.
Een basisinkomen vraagt niet om meer geld, maar om een andere kijk op wat we belangrijk vinden: menselijke waardigheid boven controle, eenvoud boven systeemcomplexiteit, en vertrouwen boven wantrouwen.