Uitsluiting in de politiek: een democratisch probleem
In een democratie draait alles om vertegenwoordiging. Burgers spreken zich uit via de stembus en samen bepalen we de koers van het land. Maar wat gebeurt er als politieke partijen besluiten om andere partijen principieel uit te sluiten van samenwerking? Dan ontstaat een spanningsveld: enerzijds de vrijheid van partijen om hun eigen koers te varen, anderzijds het risico dat grote groepen kiezers buitenspel worden gezet.
Neem de huidige situatie, waarin de PVV bij verkiezingen de grootste partij is geworden. Dat betekent dat miljoenen Nederlanders zich in hun ideeën herkennen en via hun stem invloed willen uitoefenen op het beleid. Wanneer andere partijen echter bij voorbaat weigeren met de PVV samen te werken, wordt niet alleen die partij buitengesloten, maar ook de stem van een groot deel van het electoraat genegeerd. Dat is een gevaarlijke ontwikkeling.
Democratie gaat niet over het vermijden van meningen die je niet aanstaan. Het gaat juist om het zoeken naar verbinding, compromis en erkenning van verschil. Uitsluiting voedt polarisatie: kiezers krijgen het gevoel dat hun stem niets waard is, dat de gevestigde orde de macht naar zich toe trekt en dat de kloof tussen burger en politiek alleen maar groter wordt. Daarmee wordt het vertrouwen in de democratische instituties verder ondermijnd.
Natuurlijk, er zijn grenzen. Partijen die de rechtsstaat of de fundamentele mensenrechten ondermijnen, roepen begrijpelijkerwijs weerstand op. Maar in een volwassen democratie hoort meningsverschil aan de onderhandelingstafel te worden uitgevochten, niet via een cordon sanitaire. Juist door de confrontatie aan te gaan in plaats van weg te lopen, kunnen standpunten worden getoetst, bijgesteld en in balans gebracht.
Kortom: structurele uitsluiting is niet de oplossing, maar een symptoom van een politiek die het debat schuwt. Als we willen dat burgers zich gehoord voelen, dan moet de politiek iedereen serieus nemen – ook de miljoenen mensen die op een partij stemmen waar je het misschien hartgrondig mee oneens bent. Dat is soms ongemakkelijk, maar het is wél de essentie van democratie.